Căng thẳng tột độ có thể dẫn đến trầm cảm không? Góc nhìn từ chuyên gia tâm lý | Safe and Sound

Trong nhịp sống hiện nay, áp lực từ công việc, tài chính, các mối quan hệ và những biến cố bất ngờ xảy ra trong cuộc sống khiến tình trạng căng thẳng tâm lý ngày càng phổ biến. Nhưng liệu căng thẳng tột độ có thực sự dẫn đến trầm cảm hay không? Hãy cùng lắng nghe phân tích từ chuyên gia tâm lý, để hiểu rõ hơn về mối liên hệ này và cách bảo vệ sức khỏe tinh thần của chính mình.

Phí Thuỳ Linh | Cử nhân y tế công cộng – Ứng dụng chăm sóc sức khoẻ tinh thần Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Căng thẳng là gì? Góc nhìn từ chuyên gia tâm lý

Ảnh 1: Căng thẳng là phản ứng tự nhiên của cơ thể trước những áp lực cuộc sống

Theo nhiều chuyên gia tâm lý, căng thẳng (stress) là phản ứng tự nhiên của cơ thể trước những yêu cầu, áp lực hay mối đe dọa từ môi trường. Một mức độ căng thẳng vừa phải có thể giúp con người tỉnh táo, tập trung và thích nghi với thử thách. Tuy nhiên, khi căng thẳng trở nên quá mức, kéo dài và không kiểm soát được, nó sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần.

Chuyên gia tâm lý cho biết, mỗi người có ngưỡng chịu đựng căng thẳng khác nhau, tùy thuộc vào tính cách, kinh nghiệm sống, nền tảng gia đình và khả năng ứng phó của cá nhân. Điều quan trọng là khi căng thẳng vượt quá sức chịu đựng, cơ thể và tâm trí sẽ bắt đầu "phát tín hiệu cảnh báo".

2. Căng thẳng tột độ ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe tâm thần?

Chuyên gia tâm lý chỉ ra rằng, căng thẳng tột độ không chỉ ảnh hưởng đến huyết áp, hệ miễn dịch hay tiêu hóa, mà còn tác động tiêu cực sâu sắc tới não bộ. Một số ảnh hưởng có thể kể đến bao gồm:

Sự mất cân bằng hormone: Khi căng thẳng, cơ thể tiết ra nhiều cortisol – hormone stress. Cortisol liên tục ở mức cao có thể phá hủy các tế bào não và làm rối loạn cảm xúc của bạn.
Giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc: Căng thẳng làm tổn thương vùng hồi hải mã (hippocampus) – khu vực liên quan đến trí nhớ và khả năng quản lý cảm xúc.
Thay đổi cấu trúc não bộ: Theo nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý, căng thẳng kéo dài có thể làm co rút vùng vỏ não trước trán, nơi kiểm soát tư duy logic và ra quyết định.

Từ những ảnh hưởng này, chuyên gia tâm lý nhấn mạnh rằng, căng thẳng không chỉ gây khó chịu tạm thời mà còn là “mảnh đất màu mỡ” để các rối loạn tâm thần, đặc biệt là trầm cảm, nảy sinh.

3. Làm thế nào căng thẳng tột độ lại dẫn đến trầm cảm?

Theo chuyên gia tâm lý, căng thẳng tột độ có thể dẫn đến trầm cảm qua nhiều cơ chế.

3.1. Rối loạn trục HPA – Cơ chế sinh học của stress mãn tính

Trong điều kiện căng thẳng cao độ, hệ thần kinh trung ương phản ứng bằng cách kích hoạt trục HPA (Hypothalamus – Pituitary – Adrenal). Trục này điều hòa sự giải phóng cortisol – hormone chính của stress.

Ngắn hạn, cortisol giúp cơ thể chống lại stress (tăng nhịp tim, tăng năng lượng, tăng khả năng phản ứng).
Dài hạn, nồng độ cortisol cao liên tục gây tổn hại đến:

Hồi hải mã (hippocampus): vùng ghi nhớ và điều tiết cảm xúc. Cortisol phá vỡ tế bào thần kinh tại đây, làm giảm khả năng xử lý thông tin tích cực và tăng cường ký ức tiêu cực.
Vỏ não trước trán (prefrontal cortex): nơi kiểm soát suy nghĩ logic và ra quyết định. Khi chức năng vùng này suy giảm, người bệnh dễ rơi vào vòng xoáy suy nghĩ tiêu cực, mất phương hướng.
Hạch hạnh nhân (amygdala): trung tâm xử lý cảm xúc, đặc biệt là sợ hãi và tức giận. Dưới stress mãn tính, amygdala hoạt động quá mức, khiến người bệnh dễ lo lắng, mất kiểm soát cảm xúc.

Kết quả: Người bị căng thẳng kéo dài bắt đầu mất khả năng “tự hồi phục” và điều tiết cảm xúc, dẫn đến trầm cảm.

3.2. Cạn kiệt nguồn lực tâm lý và cảm xúc

Chuyên gia tâm lý thường mô tả con người như một “hệ thống năng lượng tâm lý”. Trong trạng thái bình thường, cơ thể dùng năng lượng này để: Giải quyết vấn đề, điều tiết cảm xúc, duy trì kết nối xã hội.
Khi căng thẳng tột độ xảy ra, bạn phải liên tục tiêu hao năng lượng để đối mặt với khủng hoảng, trong khi không có thời gian hồi phục. Nếu không được hỗ trợ đúng cách, bạn sẽ:

Dần trở nên vô cảm với môi trường.
Mất khả năng phản ứng với điều tích cực.
Rơi vào trạng thái kiệt sức tâm lý (emotional exhaustion) – nền tảng phát triển của trầm cảm.

3.3. Mất niềm tin vào bản thân

Dưới tác động kéo dài của stress, sự tự tin cũng như niềm tin vào bản thân dần mất đi và trở nên tiêu cực.

“Tôi là người thất bại.”
“Không ai quan tâm tôi.”
“Không có cách nào để thay đổi.”

Những niềm tin tiêu cực này hình thành do sự lặp đi lặp lại của trải nghiệm đau thương và không được chữa lành. Chuyên gia tâm lý gọi đây là mô hình “tam giác nhận thức tiêu cực” của Beck – nền tảng lý thuyết của liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) trong điều trị trầm cảm.

3.4. Mất kết nối xã hội – một dạng mất mát vô hình

Con người vốn là sinh vật xã hội. Khi stress xảy ra, nhiều người có xu hướng:

Thu mình.
Tránh né tiếp xúc.
Giảm tương tác với người thân.

Dưới góc nhìn tâm lý, điều này không chỉ là thay đổi hành vi, mà còn là một mất mát về mặt xã hội, khiến cá nhân mất đi một trong những yếu tố bảo vệ tâm lý quan trọng là hệ thống hỗ trợ xã hội (social support system).

Không có ai lắng nghe, không ai chia sẻ, cảm giác cô đơn cảm xúc (emotional loneliness) trở thành ngòi nổ âm thầm dẫn đến trầm cảm, thậm chí ý nghĩ tự tử.

3.5. Vòng xoáy hành vi tiêu cực

Stress tột độ khiến cá nhân hình thành những hành vi bất lợi cho sức khỏe tâm thần:

Mất ngủ.
Bỏ bữa hoặc ăn uống vô độ.
Lạm dụng rượu, thuốc lá, chất kích thích.
Ngưng tập luyện thể chất.
Trì hoãn, mất động lực làm việc.

Những hành vi này có thể mang lại cảm giác tạm thời “trốn tránh thực tại”, nhưng về lâu dài sẽ tạo cảm giác mất kiểm soát, vô giá trị và bất lực – từ đó dẫn đến trầm cảm.

Ảnh 2: Những hành vi tiêu cực sẽ tạo cảm giác mất kiểm soát

4. Những đối tượng dễ bị trầm cảm do căng thẳng

Theo phân tích từ các chuyên gia tâm lý, một số nhóm đối tượng đặc biệt dễ phát triển trầm cảm khi chịu căng thẳng tột độ:

Người có tiền sử rối loạn tâm thần (lo âu, trầm cảm...)
Người có yếu tố di truyền về trầm cảm
Người từng trải qua sang chấn tâm lý như bạo hành, mất người thân
Người thiếu mạng lưới hỗ trợ xã hội (gia đình, bạn bè)
Người phải đối mặt với áp lực kinh tế, nghề nghiệp hoặc học tập kéo dài

Chuyên gia tâm lý nhấn mạnh, việc hiểu rõ nguy cơ của bản thân sẽ giúp mỗi người chủ động phòng tránh tốt hơn.

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm:

Căng thẳng kéo dài có nguy hiểm không?

Khắc phục tình trạng căng thẳng, mệt mỏi kéo dài

Phải làm gì khi cảm thấy căng thẳng quá mức trong công việc ?